Wieczór Polskiego Filhellenizmu w Centrum Mikisa Teodorakisa w Atenach 7 października 2022 roku pozwolił nam przenieść się myślami do bohaterów walczących o wolność Grecji i przez chwilę poczuć ducha tamtych czasów, dzięki poezji romantycznych poetów. Zależało nam na tym, by iskra wspomnień i rozbudzona wyobraźnia pozwalająca powędrować w myślach do wydarzeń z okresu Powstania Greckiego 1821, została wzmocniona przez realne doświadczenie przestrzeni, która była udziałem dawnych wydarzeń. Dzięki uprzejmości głównego współorganizatora i sponsora – Dimarchio Arygiroupoli – Elliniko, udało się to zrealizować już następnego dnia, 8 października 2022 r. Wspólnie z Gośćmi Wieczoru udaliśmy się więc do Nafplio, miasta, które dzięki wsparciu filhellenów w 1822 roku przetrwało oblężenie wojsk tureckich i na zawsze zapisało się w historii, jako pierwsza stolica wolnej Hellady.
Podróż z przystankiem przy Kanale Korynckim
Grupa młodzieży ze Szkoły Polskiej im. Zygmunta Mineyki w Atenach, przedstawiciele władz samorządowych Rumi i Kolbud oraz wicekonsul Polski rezydujący w Atenach Mateusz Lisiewicz zebrali się o poranku przy przystanku Metra Egaleo na przedmieściu Aten, skąd ruszał autokar do Nafplio. Przewodnik wyprawy, Katarzyna Jakielaszek – dziennikarka portalu polonijnego „Polonorama”, od pierwszych chwil podróży snuła opowieść o historii mijanych terenów, kulturze greckiej i ludziach, którzy mieli wpływ na dzieje Hellady.
Trasa z Aten do Nafplio wiedzie przez most nad Kanałem Korynckim, łączącym Morze Egejskie z Morzem Jońskim. Kanał ten jest pewnego rodzaju symbolem sukcesu technologii końca XIX wieku. Przekop umożliwiający statkom zaoszczędzenie ponad 200 mil morskich przepływu wokół Peloponezu, był marzeniem włodarzy tych terenów od wieków. Już w 602 r. p.n.e. drugi tyran Koryntu – Periander, wyszedł z inicjatywą wykonania tu przesmyku, by usprawnić wymianę handlową w Helladzie. Później w 67 r. już naszej ery, cesarz rzymski Neron uroczyście rozpoczął prace nad przekopem, wbijając srebrną łopatę, i zaangażował do pracy ok. 7000 niewolników. Mimo tych prób, świadczących o silnej potrzebie budowy kanału w czasach świetności regionu, dopiero po odzyskaniu przez Greków niepodległości, w 1869 roku udało się skutecznie powrócić do pomysłu. Po perturbacjach z międzynarodowymi spółkami, które bankrutowały porzucając prace, Grecka Kompania budowlana pod kierownictwem Andreasa Sygrosa ukończyła dzieła. W uroczystym otwarciu kanału w lipcu 1893 roku brał udział drugi po utworzeniu państwa, król Jerzy I wraz z małżonką Olgą z Romanowów (córką cara Rosji).
Kanał Koryncki, choć jest zbyt wąski, by mogły przez niego przepływać współczesne statki handlowe, cieszy się dziś dużą popularnością wśród turystów. Przyciąga nie tylko miłośników pięknych widoków, ale też amatorów sportów ekstremalnych. Podczas naszej wyprawy mieliśmy okazję zobaczyć skok na bungee jednego z nich. Przystanek przy tym imponującym przesmyku na pewno pozostanie w naszej pamięci na długo.
Spacer po Nafplio
Około południa nasza grupa dotarła do Nafplio, jednego z najurokliwszych greckich miasteczek o bardzo bogatej historii. Legendy głoszą, że zostało ono założone przez mitycznego syna Posejdona – Naupliosa, króla Eubei. Jego syn Palamedes według legendy właśnie w Nafplio wynalazł warcaby. Miasto położone jest na Peloponezie po wschodniej stronie Zatoki Argolidzkiej, na północnym zboczu cypla wcinającego się w akwen. W czasach mykeńskich zatokę od strony północnej zamykała potężna warownia Tirinthos. W rejonie występują liczne ślady dawnego osadnictwa z czasów mykeńskich (1500 lat p. n.e.) i późniejszych: klasycznych, bizantyńskich i tureckich.
W czasach klasycznych i późniejszych Nafplio rywalizowało z Argos, co przypłaciło kompletnym upadkiem w II wieku po Chrystusie. Odrodzenie miasta nastąpiło w czasach bizantyjskich, ale po wyprawach krzyżowych często zmieniało właścicieli: 1211 – Frankowie, 1389 – Wenecjanie, 1540 – Turcy, 1686 – znowu Wenecjanie, 1715 – znowu Turcy. W 1822 roku, po zaskakującym ataku greckich powstańców w najwyższej części twierdzy Palamidi umiejscowionej na wzgórzu Akronauplia, miasto zostało zdobyte i włączone do tworzącej się właśnie wolnej Grecji i ogłoszono je stolicą państwa. Po odzyskaniu niepodległości i zamordowaniu pierwszego prezydenta – J. Kapodistrisa (1831), do Nafplio przybył w 1833 król Otto I z dynastii bawarskiej wraz z królową Amalią. Rok później, w 1834 r. władca ten przeniósł stolicę kraju do liczących wówczas ok. 6000 ludności Aten.
|
|
|
Aby na własne oczy przekonać się, jak trudnym zadaniem dla powstańców było zaatakowanie Turków od strony najwyższego punktu wzniesienia Akronauplia, pierwsze kroki skierowaliśmy do twierdzy Palamidi, gdzie zachwycaliśmy się zachowaną do dziś w niemal niezmienionym kształcie fortyfikacją. Tam wysłuchaliśmy pełnej emocji opowieści naszej przewodniczki, która pozwoliła nam niemal realnie wyobrazić sobie to, co musieli przeżywać walczący po obu stronach walk grecko-tureckich, które zakończyły się zwycięstwem Hellady.
|
|
|
Po wybuchu Powstania Narodowego i dwukrotnym oblężeniu Nafplio zostało ostatecznie wyzwolone spod władzy Osmańskiej w roku 1822, a rok później ogłoszono je pierwszą stolicą niepodległej Grecji. W 1833 roku w Nafplio zamieszkał Otton I Wittelsbach wraz z żoną Amalią Oldenburg. Rok później, w 1834 roku przeprowadzili się oni do liczniej zamieszkałych Aten, tym samym przenosząc tam administracyjną siedzibę władz państwa.
Sanktuarium Filhellenów – cel naszej podróży
Sanktuarium Filhellenów znajduje się obecnie na końcu ulicy Fotomara, w kościele rzymsko-katolickiej parafii pw. Przemienienia Pańskiego. Jest to dawny meczet, który w 1839 roku król Otton I przekazał wspólnocie chrześcijańskiej obrządku łacińskiego. W miejscu tym, w roku 1642, gdy miastem władali Wenecjanie, ufundowany został klasztor kapucynów, ale jeszcze wcześniej istniał tu od 1390 roku kościół i klasztor żeński franciszkanek aż do jego kasaty przez Turków w roku 1540. Klasztor również uległ zniszczeniu po ponownym zdobyciu miasta przez Turków w 1715 roku, zniknął wszelki ślad po budowli weneckiej. Pozostała tylko pusta krypta grobowa. Pod koniec XVIII wieku, pobudowany został w tym miejscu meczet Its-Kale, w stylu architektury typowo islamskiej. W 1841 roku po remoncie i adaptacji nastąpiło uroczyste otwarcie kościoła i poświęcenie krypty grobowej, połączone z mszą żałobną za filhellenów, którzy oddali swe życie za wolność Grecji.
|
|
|
Na miejscu przywitał nas ksiądz proboszcz Ryszard Karapuda TChr i zaprosił do kościoła. Tam przybliżył nam historię świątyni oraz opowiedział o misji duszpasterskiej na Peloponezie. Dowiedzieliśmy się, że od kilkunastu lat w Nafplio posługują księża z Towarzystwa Chrystusowego utworzonego jeszcze przed II wojną światową przez prymasa Polski kardynała Augusta Hlonda (1881-1948). Objęcie opieką duszpasterską środowisk polonijnych stanowi jedno z najważniejszych zadań tego zgromadzenia zakonnego.
W latach 2012-2019 działalność duszpasterską prowadził ks. Jerzy Chorzempa TCHr. Wspomnieć jeszcze wypada o ojcu Nikolasie Roussosie SJ, który na polecenie arcybiskupa Aten w latach 1985 – 1990 doprowadził do odnowienia całego zespołu sakralnego przy aktywnym udziale licznej wówczas społeczności polskiej zamieszkującej półwysep.
|
|
|
Po krótkim spotkaniu z gospodarzem parafii zeszliśmy na modlitwę do krypty grobowej filhellenów (ossuarium), do której prowadzą schody umiejscowione na dziedzińcu pomiędzy świątynią a dawnym klasztorem. Budynek zamieszkiwany w XVII w. przez kapucynów, a wcześniej w XIV w. przez franciszkanki stanowi dziś jedyny ślad po obecności w Nafplio rzymsko-katolickich zakonów.
|
|
|
W krypcie naszą uwagę zwróciła płaskorzeźba pod nazwą Helleni i Filhelleni walczą przeciwko Turkom, wykonana przez rzeźbiarza z Florencji Nikolasa Dogoulisa.
Po wyjściu z krypty filhellenów udaliśmy się do dawnego wirydarza klasztornego, wokół którego obecnie znajduje się kilka pokoi gościnnych. Na stole czekał na nas poczęstunek przygotowany przez księdza proboszcza.
|
|
|
Podczas posiłku towarzyszyły dźwięki muzyki dobiegające z kościoła. Okazało się, że jeden z uczestników wyprawy, dziewięcioletni Maksimus z Polskiej Szkoły w Atenach zrobił znakomity użytej z instrumentu księdza Ryszarda. Swoją grą nasz mały Szopen przyciągnął nas z powrotem do świątyni. Tam naszą uwagę zwrócił obraz Rafaela pt. Święta Rodzina ze św. Elżbietą i św. Janem („Święta Rodzina Franciszka I” – 1517–1518). Ksiądz proboszcz poinformował nas, że dzieło znajdujące się w Nafplio jest kopią sławnego obrazu, podarowaną królowi Grecji Ottonowi I i jego żonie Amalii w 1843 roku przez króla Franków – Ludwika Filipa I.
|
|
|
Łuk Toureta – miejsce pamięci filhellenów
Naszą wizytę w sanktuarium filhellenów w Nafplio zwieńczyły poszukiwania polskich nazwisk na tablicach upamiętniających powstańców poległych w Powstaniu Greckim. Tak zwany Łuk Toureta, czyli swoisty pomnik filhellenów mający formę portalu antycznej świątyni z podwójnymi, drewnianymi kolumnami, na których zawarto nazwiska 184 filhellenów, cudzoziemców, którzy oddali swe życie za wolność Grecji. To miejsce pamięci poległych ufundował wielki filhellen, francuski generał August Hillarion Touret. Z jego inicjatywy bawarski rzeźbiarz Christian Siegel w 1841 roku zaprojektował i wykonał ten wyjątkowy portal.
|
|
|
Na pierwszej kolumnie po prawej stronie portalu Łuku Toureta odnajdujemy długą listę poległych w dramatycznej bitwie pod Petą (4.07. 1822), w której zginęło kilkunastu polskich filhellenów a wśród nich najsławniejszy – rotmistrz Franciszek Mierzejewski (pod nr. 31) rodem z Warszawy, dowódca 2. Kompanii Batalionu Filhellenów.
|
|
|
Z całą pewnością jest to nasz sławny kawalerzysta z Gwardii Napoleona, wsławiony szarżą pod Samosierą. Jest znany w Grecji i uhonorowany także wybitym na jego cześć medalem, który mamy okazję zobaczyć w Muzeum Filhellenizmu w Atenach. Zidentyfikował go profesor Gościwit Malinowski, o czym czytamy w publikacji „Wolność albo śmierć. Polscy filhelleni i powstanie greckie 1821”.
|
|
|
Pożegnanie z Nafplio
Uczestnicy wyjazdu z pewnością na długo zapamiętają Nafplio i jego rolę w Powstaniu Greckim. Dzięki udziałowi w wyprawie na zawsze zachowają w pamięci fakt, że o wolność nowożytnej Grecji walczyli również nasi rodacy, a niektórzy z nich oddali życie, by pozwolić Grekom wyrwać się spod tureckiej władzy i stworzyć niepodległe państwo obecne dziś na mapie Europy.
Po dwugodzinnym spacerze uliczkami bajkowego miasteczka, uczestnicy tego ciekawego spotkania z historią w Nafplio zebrali się na bulwarze nadmorskim, aby się policzyć i „zaokrętować”… ale do autokaru, który bezpiecznie odwiózł grupę do Aten.
Bibliografia:
- Δρ. Μάρκος Ν. Ρούσσος – Μηλιδώνης : „Αναλεκτα Καθολικης Εκκλησιας Ναυπλιου (75μ.Χ. – 2004)”, Ναύπλιο 2004
- K. Velendzas: „Η Μάχη του Πέτα – Θεμέλιος λίθος της Εωρωπαϊκής ενοποίησης ”, EEF 2022
- Borowska, M. Kalinowska, M. Chilińska: „Wolność albo śmierć. Polscy filhelleni i powstanie greckie 1821” [Gościwit Malinowski, Polscy filhelleni w greckiej wojnie o niepodległość (1821-1831)], WUW, 2021
